Tôi không lạ gì với những hệ điều hành kỳ quặc — và nếu bạn quan tâm đến thế giới phần mềm thử nghiệm, bài viết này sẽ đưa bạn qua trải nghiệm của tôi với bốn hệ điều hành kỳ quặc mà nhiều người chưa từng nghe tới. Tôi đã dùng Ventoy trên USB và dành cả cuối tuần để cài thử từng hệ, có lúc chạy trực tiếp trên máy cũ, có lúc phải dùng máy ảo để tương thích. Nếu bạn tò mò về các dự án mã nguồn mở, các ý tưởng OS dị nhưng thú vị, bài viết này tóm tắt những gì tôi thấy về ReactOS, Damn Small Linux (DSL), Haiku và Redox — cả điểm mạnh lẫn giới hạn, theo trải nghiệm thực tế và dữ liệu từ dự án.
ReactOS
Bản sao Windows mã nguồn mở, phát triển hơn 27 năm
ReactOS là nỗ lực tạo ra một hệ điều hành giống Windows nhưng hoàn toàn không dùng mã nguồn Microsoft. Mục tiêu của dự án là cho phép chạy ứng dụng Windows 32-bit mà không cần Windows thực thụ.
Tôi thử ReactOS trong máy ảo và cảm giác như quay về năm 2001: trình cài đặt dạng văn bản màu xanh gợi nhớ Windows XP. ReactOS có thể chạy được nhiều ứng dụng Windows cũ hơn — ví dụ Firefox và 7-Zip hoạt động ổn — nhưng những ứng dụng cần thư viện hiện đại thường bị crash hoặc không khởi động. Hệ thống cung cấp một Application Manager với danh mục ứng dụng đã được kiểm duyệt, giúp cài đặt phần mềm dễ dàng hơn nếu bạn muốn thử.
ReactOS ấn tượng ở khía cạnh ý tưởng và nỗ lực mã nguồn mở, nhưng nếu hỏi có thể dùng thay hệ điều hành chính hàng ngày được chưa — câu trả lời là chưa. Nó phù hợp cho người thích khám phá, thử nghiệm khả năng tương thích Windows cũ hơn là dùng cho công việc quan trọng.
Logo ReactOS hệ điều hành mã nguồn mở tương tự Windows
Damn Small Linux
Người bạn của phần cứng cũ
Damn Small Linux (DSL) đặt câu hỏi “một hệ điều hành có thể gói gọn bao nhiêu trong 50MB?” — phiên bản gốc từng vừa vặn trên CD kích thước namecard. Dự án lắng xuống một thời gian rồi hồi sinh vào 2024 với bản ~700MB, dựa trên antiX 23 i386, nhắm tới phần cứng cổ: từ chip Intel Core thế hệ đầu đến Pentium 4.
Tôi cài DSL trên một chiếc Dell Inspiron cũ có 4GB RAM; máy khởi động nhanh, dưới 15 giây từ lúc bật đến desktop — ấn tượng với laptop đã “già”. DSL được cấu hình sẵn nhiều ứng dụng nhẹ (trình duyệt, bộ office mã nguồn mở, trình quản lý file), và hệ thống tự nhận card mạng, âm thanh, thiết bị USB khá tốt. Mục tiêu chính của DSL là hồi sinh máy tính cũ để tránh lãng phí; nó làm tốt việc đó, nhưng thiếu nhiều tiện ích hiện đại để trở thành hệ điều hành dùng hàng ngày.
Giao diện Damn Small Linux trên laptop cũ, khởi động nhanh cho máy yếu
Haiku
BeOS sống lại dưới dạng hiện đại
Haiku tiếp tục tinh thần của BeOS — một hệ tập trung vào đa phương tiện từng có tiềm năng trong thập niên 90. Haiku duy trì trọng tâm của BeOS: khởi động nhanh, môi trường làm việc trực tiếp, ít màn hình chờ.
Những phần gốc của BeOS, như Deskbar, vẫn tồn tại trong Haiku: khi Be Inc. đóng cửa, một số thành phần được mở mã nguồn và cộng đồng Haiku đã tận dụng phần đó để xây dựng tiếp. Haiku đi kèm trình duyệt WebPositive nhưng giống nhiều hệ nhẹ khác, WebPositive gặp khó khi xử lý các trang web hiện đại — bạn sẽ thấy các trang không hiển thị đúng trừ khi chúng được dựng cho trình duyệt cổ hơn như Internet Explorer.
Haiku hấp dẫn với người thích mày mò và hoài cổ về BeOS, nhưng hạn chế về khả năng duyệt web và hỗ trợ ứng dụng hiện đại khiến nó khó áp dụng vào công việc hàng ngày.
Haiku OS chạy trên laptop HP giao diện nhẹ, Deskbar bên trái
Redox
Khi Rust gặp hệ điều hành — nhiều tiềm năng, còn dang dở
Redox là một dự án kỳ quặc theo nghĩa kỹ thuật: toàn bộ hệ (kernel, driver, desktop Orbital, thậm chí thư viện C) được viết bằng Rust thay vì C/C++. Nhờ Rust, Redox khởi động rất nhanh — theo trải nghiệm, còn nhanh hơn một số bản phân phối Linux như Pop!_OS.
Giao diện Redox có cảm giác quen thuộc với người dùng Linux và đi kèm một số ứng dụng cơ bản: File Manager, lịch, một client Minecraft, và thậm chí trò chơi nguồn mở FreeDoom (dùng engine giống Doom). Tuy nhiên, nhiều app trong bản cài sẵn vẫn không hoạt động ổn định; menu chuột phải trên desktop chưa có; và hệ thống thiếu một ứng dụng Settings hoàn chỉnh. Redox phù hợp cho thí nghiệm và để nhìn trước tương lai OS viết bằng Rust, chứ chưa nên dùng làm hệ chính.
Redox OS chạy trên laptop HP giao diện Orbital, thử nghiệm Rust OS
Kết luận: Khi sự khác lạ là lý do để khám phá
Không hệ điều hành nào trong bốn hệ này có thể thay thế “daily driver” của bạn ngay hôm nay. ReactOS chưa đạt mức tương thích Windows đầy đủ; DSL tuyệt vời cho phần cứng cũ nhưng không phù hợp cho tác vụ nặng; Haiku duy trì di sản BeOS nhưng bị hạn chế về web; Redox đem đến ý tưởng thú vị khi dùng Rust nhưng vẫn còn nhiều khoảng trống về tính hoàn thiện.
Vậy tại sao những dự án này vẫn tồn tại? Bởi vì lập trình viên và người đam mê thấy chúng thú vị để xây dựng — những dự án đam mê như vậy hy sinh tính thực dụng để đổi lấy sáng tạo và thí nghiệm. Nếu bạn thích mày mò, thử nghiệm và muốn hiểu sâu về cách hệ điều hành được thiết kế, đây là những điểm khởi đầu tuyệt vời.
Bạn đã từng thử hệ điều hành kỳ quặc nào chưa? Hãy chia sẻ trải nghiệm hoặc thắc mắc của bạn ở phần bình luận bên dưới!
Tài liệu tham khảo
- ReactOS: //reactos.org/
- Damn Small Linux: //www.damnsmalllinux.org/
- Haiku: //www.haiku-os.org/
- Redox OS: //www.redox-os.org/
